Skalne miasta i wiosenne krasnoludki

Nie pamietam kiedy tak czesto zima ciagnelo mnie w gory. Ale teraz duza ilosc dlugich weekendow i niezwykle sprzyjajaca pogoda zachecaja do jak najczestszych wyjazdow. W sobote wiec zgarniamy po drodze Ize, ktora czeka w umowionym miejscu w Brzezimierzu oraz jakas przypadkowa autostopowiczke, ktora opowiada nam cala droge zadziwiajace historie np. o imprezach pod Ślężą zwanych "Harmonia Kosmosu".
W Lubawce zatrzymujemy sie w schronisku PTSM, gdzie od wczoraj zamieszkuje juz Ziutka, Grzes i Tomek. Kwaterujemy sie w jednym z domkow kempingowych. Szkoda ze najfajniejsze domki zostaly "wylaczone z eksploatacji"

Wieczory mijaja nam na gitarowych spiewach, konsumcjach zapasow z parapetu i innych kolektywnych wyglupach.

Rankiem suniemy w strone czeskiej granicy ktora przekraczamy malutkim przejsciem kolo Mieroszowa. Na granica stoi wypasna wiata podobna do tych nad Sokołowskiem. Wygodne podesty do spania, trawa na dachu a nieopodal w lesie uroczy kibelek! Koniecznie tu kiedys zawitamy na biwak!

Dzis planujemy zwiedzic Skalne Miasto w Czechach. Wybieram sie tam juz od kilku lat, ale trudno bylo zawsze uchwycic moment zeby juz bylo mocno po sezonie wiec bez tlumow , a jeszcze bez sniegu. Dzisiejszy pochmurny i lekko siąpiacy styczniowy dzien zdaje sie byc idealny. Choc na poczatku czeka nas niemily akcent- trzeba zaplacic za wstep miedzy skaly.. Taaaa.. Na Szczelincu czy Błędnych Skałach to zima kasy zabite na głucho a Czesi pieniazki doją okragly rok.

Pierwsze na trasie rzuca sie w oczy spore jeziorko. Mimo otaczajacej szarosci woda zdaje sie miec tu wyjatkowo niebieski kolor. Nad woda snuja sie mgly a czesciowo zamarznieta woda pęka w dziwne desenie przypominajace troche rozdeptane osmiornice.

Aha! Z tablic wynika ze po skalach nie wolno tu chodzic na bosaka! Wink

Suniemy sobie wiec sciezynka pomiedzy wielkimi basztami, dziwnie żłobionymi kamieniami, mordami skamieniałych Indian, przeciskając sie przez szczeliny, pokonujac drewniane kładki nad potoczkami, pomosty i mniej lub bardziej naturalne skalne bramy.

Na wielu skalach mozna sie dopatrzyc tworczosci nasciennej. Spora czesc napisow pochodzi z XIX wieku lub poczatkow XX. Sa chyba podpisami niemieckich turystow tu przebywajacych. Albo moze predzej wspinaczy? (Biorac pod uwage trudno dostepne miejsca gdzie powstaly napisy?). Zapewne nie przyszlo im do glowy, ze ktos kiedys bedzie fotografowal te literki cyfrowym aparatem podczas gdy autorow juz dawno robaki zjadly...

Bardzo jestem ciekawa w jaki sposob byly wykonywane ze w tak dobrym stanie przetrwaly ponad 100 lat. Zadziwia tez starannosc wykonania i dbalosc o kaligrafie- niektore wygladaja wrecz jak sporzadzane wedlug szablonu.

Sa tez napisy ryte w skalach - prawie dwustuletnie

oraz calkiem wspolczesne

Gdzieniegdzie sa tez wmurowane rozne tablice, ktore mozemy zgłebiac dzieki obecnosci miedzy nami Izy ktora zna niemiecki. Jest tu o wysokosci fali powodziowej, o bywajacym tu znanym literacie oraz ulatwieniach dla turystow w dojsciach do trudnodostepnych miejsc skalnego labiryntu.

W jednym z miejsc nie mamy pojecia czemu mial sluzyc wyciety w srodku kamienia prostokat

przeznaczenie symboli na tej skale tez pozostaje dla mnie zagadka

Przy malym wodospadzie przyrzadzamy sobie w wiacie cieply obiadek- pulpa wyskakuje z wielkiego słoja do menazki i mozna ją spokojnie spozyc w otoczeniu usmiechnietych gęb przyjaciol i szumu wody po skalnych stopniach.

Kawalek dalej jest duzy wodospad ukryty w skalnej pieczarze.

Gorne jeziorko niestety wzielo sie i wyschlo tym razem. Ponoc przy wyzszych stanach wody atrakcja dla turystow jest tu plywanie łodka

Na obszarze calego Skalnego Miasta zwraca uwage przyroda, tzn glownie rosliny i ich ogromna wola przezycia. Drzewa wkrecaja sie jak moga korzeniami w szczeliny gdzie jest szansa na odrobine ziemi czy wilgoci.
Tworzy to fantastyczne ksztalty jak wijacych sie wezy,czy macek oplatajacych zdobycz. Takich pieknych korzeni to ja dawno nie widzialam.

Najwytrwalsze i najdzielniejsze drzewa rosna samotnie na szczytach skał, w nieporownywalnie trudniejszych warunkach niz krewniacy z lasu, ale za to na codzien z pieknym widokiem. I to wlasnie one staja sie obiektem zapalow fotograficznych pelzajacej po ziemi gawiedzi.

Skal czepiaja sie gdzie moga rowniez mchy, porosty i chwasty, tworzac platy o odmiennym kolorze i puszystej strukturze.

Na wyciecze nie moglo tez zabraknac bunkrowej tradycji moczenia nogi w zimnej wodzie. Wprawdzie to zrodelko to nie bulgoczaca studzienka MRU ale kto powiedzial ze tradycji nie wolno rozwijac? Wink

Jest tez tu skalna kapliczka, poswiecona pamieci ludzi ktorzy zgineli w gorach... A przy niej pluszcze zabagniony potoczek

W niedzielny poranek wita nas slonce i temperatury pozwalajace nawet bubom chodzic w tylkow dwoch swetrach, wiec przypuszczalnie grubo ponad +10! Przed schroniskiem w Lubawce istny wysyp stokrotek! Styczen to jednak potrafi byc piekny miesiac!

Nie tylko stokrotki poczuly dzis wiosne!

Mijamy Krzeszów, gdzie sielski widok stogow z sianem i drobiu miesza sie z ogromem sakralnych budowli.

Z drogi na Gorzeszów wyłania sie widok na Wielka Góre, ktora przypomina białym wierzcholkiem ze w niektorych regionach swiatoprzestrzeni jednak panuje zima.

My kierujemy sie w strone Głazów Krasnoludkow, niewielkiego pasma skalek polozonych w iglastym lesie. Skalki przypominaja tu przewaznie grzyby. Krasnoludek zostal zaobserwowany jeden- tyle ze dosyc wyrosniety i czapeczke mial niebieska zamiast czerwonej.

Podskalkowe drogi przypominaja jeziora

Droge do domu wybieramy zdecydowanie nie ta najkrotsza.
Pelzniemy kałuzastymi drogami z widokiem na czerwone hałdy

przez wioske Grzędy ktora w tym rzucie przywodzi na mysl Beskid Niski

w Różance mijamy zabytkowa kuznie, z podcieniami z mila laweczka i omszalym chodnikiem.

W Unisławiu zatrzymujemy sie jeszcze przy ruinach kosciola

i niespodziewanie odkrywamy na gorce obok zapomniany cmentarz.

Na koniec mial byc jeszcze obiad w knajpie o wdziecznej nazwie "PRL" ale chyba z racji na swieto bylo tak nabita ludzmi ze nie bardzo bylo gdzie usiasc. Coz, wrocimy tu innym razem!

wiecej zdjec
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]
[link widoczny dla zalogowanych]

buba napisał:

Na wielu skalach mozna sie dopatrzyc tworczosci nasciennej. Spora czesc napisow pochodzi z XIX wieku lub poczatkow XX. Sa chyba podpisami niemieckich turystow tu przebywajacych. Albo moze predzej wspinaczy? (Biorac pod uwage trudno dostepne miejsca gdzie powstaly napisy?). Zapewne nie przyszlo im do glowy, ze ktos kiedys bedzie fotografowal te literki cyfrowym aparatem podczas gdy autorow juz dawno robaki zjadly...

Wiele lat temu, bo w 1988 r., napisałem artykuł o dawnej XVIII- i XIX-wiecznej turystyce w Teplicko-Adršpachskich Skałach. Aby zatem nie tracić czasu zacytuję najpierw sam siebie:

"W Adršpachu prosperowała kamieniarsko-malarska firma trudniąca się wykuwaniem i malowaniem na skałach nazwisk tych turystów, którym nie wystarczał wpis do wystawionej w restauracji przed Skalnym Miastem księgi pamiątkowej".

Ceny były różne, uzależnione od techniki wykonania napisu (malowane - tańsze, wykuwane - droższe), długości napisu/rytu i wysokości jego umieszczenia. Stosowano podnoszone ruchome galerie, aby napis można było umieścić w dowolnej części wybranej ściany. W kilku XIX-wiecznych przewodnikach, znajdujących się w zbiorach Gabinetu Śląsko-Łużyckiego Biblioteki Uniwersytetu Wrocławskiego, znaleźć można nawet cenniki adršpachskich atrakcji ("W przewodniku E. R. Petraka "Ilustrirter Führer durch das Riesengebirge, die Adrersbach-Weckelsdorfer Felsenstädte und den Stern" (Wien, Pest, Leipzig 1891), znajduje się ciekawy wykaz tutejszych wydatków. Samo wejście kosztowało 50 krajcarów (pół florena austriackiego), wynajem przewodnika kolejne 50 kr., podziwianie wodospadu 20 kr., przejażdżka na łodziach 20 kr., strzał z dużego moździerza 50 kr., mniejszego 25 kr., wywoływanie echa przez trębacza 10 kr. Mniej wytrwali mogli wynająć lektykę."

Parę stron dalej w swoim tekściku napisałem coś takiego:

"Wspomniałem wcześniej, że początki turystycznej kariery skał w Adršpachu sięgają 1 poł. XVIII w., a dokładniej ok. 1716 r. [tak wynikało z lektury tekstów drukowanych, traktujących o dziejach turystyki w Adršpachu - mój dopisek ze stycznia 2014 r.]. Na tym tle pierwszy ślad pobytu tu Polaka jest zgoła sensacyjny. W centralnej części Adršpachskiego Skalnego miasta, pomiędzy Wielkim Placem (Velké namésti) a widłami Starej i Nowej Partii, wyryto na skalnej ścianie łaciński napis:

KVNOWSKI. FRATRES. ET. VXOR
AMICO. F. W. GABRUQUE
1704
RENOVAR: LIB. VII 1817
ET. 1837

[Kunowski, bracia i żona
przyjaciel F. W. Gabruque
1704
odnowiono: Lib. VII 1817
i 1837]" ... koniec cytatu

Niewątpliwie jest to najstarszy znany ryt naskalny powstały w Adršpachu z inspiracji turystów. W przeciwnym razie nie byłby w XIX w. tak starannie odnawiany - i to dwukrotnie, w 1817 i 1837 r. W 1988 r. pisałem "Gdyby w przeszłości znane były inne, równie stare lub starsze inskrypcje, one zapewne poddane byłyby zabiegowi renowacji". Abstrahując od tego, czy odwiedzający skały Kunowscy byli Polakami (bo na pewno nie Czechami, gdyż ci zawsze zapisaliby swoje nazwisko w formie Kunovsky), czy też Niemcami o polskich korzeniach, jest to niewątpliwie ważne świadectwo pewnych zachowań kulturowych (w tym wypadku turystycznych, ale nie tylko) w minionych stuleciach.

Inskrypcję Kunowskich wypatrzyłem podczas mojego pierwszego pobytu w Adršpachskim Skalnym Mieście. Było to podczas przejścia czeskich Sudetów w sierpniu-wrześniu 1986 r. Tak trochę "z obowiązku" zrobiłem zdjęcie...

Wiem, że jest trochę niewyraźne, bardziej rzuca się nawet wymalowany czarną farbą napis "Stanislaw Nowcki" (zapewne powinno być Nowicki lub Nowacki, ale ponieważ chyba malował to nie turysta, lecz ktoś z ówczesnej "firmy malarsko-rzeźbiarskiej", doszło do zjedzenia samogłoski. Na dobrą sprawę ten wpis Nowckiego potwierdza polską tożsamość Kunowskich, bo może oznaczać, że ktoś chciał się uwiecznić w pobliżu rytu rodaka).

Ostatnie zdjęcie, jakie tutaj zrobiłem (maj 2012 r.), też jest źle oświetlone, trzeba się więc po raz kolejny wybrać do Adršpachu - tym razem w niepogodę Wink

Tuż po swoim odkryciu myślałem, że ryt ten ma już "swoją literaturę". Po powrocie do Wrocławia zacząłem szukać jakichś bliższych informacji o adršpachskich inskrypcjach i nic praktycznie nie znalazłem. Zupełnie nic, poza wspomnianymi cennikami, co mogłoby dotyczyć naskalnych rytów i napisów z Adršpachu i Teplic. Bo różnych wspomnień z XVIII i XIX w. naszych rodaków ze zwiedzania obydwu skalnych labiryntów było całkiem sporo. Wiele z nich nigdy wcześniej niepublikowanych. Większość z nich udało mi się znaleźć w Dziale Rękopisów wrocławskiego Zakładu Narodowego im. Ossolińskich.

I tak narodził się dość długi, bo liczący ponad 50 stron artykuł "Turyści polscy w Teplicko-Adršpachskich Skałach w XVIII i XIX wieku", zamieszczony w naszym kołowym wydawnictwie "Poutnici '88" (czes. Poutnici = pol. Pielgrzymy), a później z pewnymi zmianami i uzupełnieniami w oficjalnym już wydawnictwie naukowym (w redagowanym przez prof. Jacka Kolbuszewskiego periodyku "Góry - Literatura - Kultura").

Aby mój przygotowywany do "Poutników" artykuł trochę "podilustrować", w kwietniu 1987 r. wybraliśmy się z kumplami z SKPS ponownie do Adršpachu i Teplic, aby zrobić swoistą inwentaryzację polskich wpisów. I okazuje się, że jest tych dawnych napisów i rytów całkiem sporo. Nie będę tu ich wszystkich przedstawiał, ale o jednym, naprawdę rzucającym na kolana, nie sposób nie wspomnieć.

Na lewym skraju Hiszpańskiej Ściany, znajdującej się tuż przed wejściem do skał (od kilku lat szlak wejściowy został przerzucony niestety w inne miejsce), można odczytać, chociaż z trudem, wielce mówiący czterowiersz:

Przechodniu, i tu widzisz po-
bratymczą ziemię
biada głaz, ten przeżył
dumne Czecha plemię

"W pierwszej chwili tekst ten sprawia wrażenie niepodpisanego. Lecz bardzo blisko niego, tj. już na prostopadłej do ściany czołowej ścianie bocznej skały, ta sama ręka (identyczny krój liter) wyryła imię i nazwisko: Antoni Skarzynski. Kim był ten człowiek?" itp. itd.

Stan rytu Skarzyńskiego z maja 2012 r.

Tutaj robię za skalę:

A tutaj "autograf" Antoniego Skarzyńskiego (ten ryt na górze):

Ten ryt jest naprawdę czymś wyjątkowym. Próbując zrozumieć ten czterowiersz, trzeba pamiętać o ówczesnym kontekście historycznym. Ani Polska, ani samodzielne państwo czeskie, w XIX w. nie istniały. W ówczesnym Adršpachu było jednak sporo Czechów mówiącym w swoim języku, nie zniemczonych. Był to na terenie Sudetów chyba jedyny taki zakątek, gdzie Czesi stanowili większość. Ta enklawa otoczona była zewsząd "morzem niemczyzny", także na terenach wcześniej etnicznie czeskich. Ale w tym czeskim zakątku (jego wschodnie peryferie sięgały leżących już w Prusach, a dokładniej na Ziemi Kłodzkiej, okolic Kudowy, Lewina i Radkowa), ta czeska ludność była znacznie gorzej sytuowana niż mieszkający na tym samym terenie Niemcy. Polska XIX-wieczna pisarka Paulina Wilkońska pisała w swoim romansie "Różni ludzie" z 1853 r.:

"Powróciliśmy na obiad do oberży napastowani po drodze przez liczną zgraję chłopaków, którzy na głowie stawali, rękoma chodzili i różne łamane pokazywali sztuki, żem sobie aż oczy zasłoniła. A wszystko boso; odarci, nędzni, wszyscy godni posłużyć za wzór do zebrzących pacholąt Murilla. Biedny lud! W Czechach jest dużo żebraków, i wyciągają ręce z żałośliwą prośbą w języku czeskim a niekiedy i w niemieckim".

... zapewne Antoniego Skarzyńskiego też ta ówczesna adršpachska rzeczywistość zszokowała

O wzorcach dawnych zachowań turystów w Adršpachu i Teplicach, można byłoby pisać jeszcze wiele. Bardzo fajnie je przedstawiał hrabia Fryderyk Skarbek, który tu się zjawił w 1826 r. (a postać to nie byle jaka, bo ojciec chrzestny Fryderyka Chopina i gdyby nie jego przyjazd do Dusznik i Kudowy właśnie w 1826 r., naszego genialnego kompozytora nigdy by w Sudetach, a ściślej w Dusznikach-Zdrój, nie było):

"W Adersbach trzeba koniecznie słyszeć echo trąby i wystrzałów. Trzeba się dziwić postaci kamienia przy wejściu do ganków skalistych w kształcie przewróconej głowy cukru stojącego, trzeba się zapisać w księdze głupich konceptów i pić, a lepiej jeszcze upić się słodkim węgierskim winem tokajskim zwanem, bo to są wszystkie rzeczy nieodbicie do podróży tej przywiązane".

(rękopis dziennika podróży F. Skarbka również znajduje się w zbiorach Biblioteki ZN im. Ossolińskich we Wrocławiu, sygn. 5527 I).

Można też wspomnieć na koniec, że w Adršpachskich i Teplickich Skałach rozgrywa się akcja kilku zupełnie już zapomnianych XIX-wiecznych powieści i opowiadań. Zapomnianych, bo kto dziś czyta romanse Pauliny Wilkońskiej i opowiadania fantastyczne Józefa Bogdana Dziekońskiego, współtwórcy (wspólnie z Adamem Mickiewiczem) w 1848 r. legionu polskiego we Włoszech?

z tą firmą wykuwającą napisy to ciekawa rzecz, tego bym się nie domyślił Smile

Krzysztof Jaworski napisał:

"W Adršpachu prosperowała kamieniarsko-malarska firma trudniąca się wykuwaniem i malowaniem na skałach nazwisk tych turystów, którym nie wystarczał wpis do wystawionej w restauracji przed Skalnym Miastem księgi pamiątkowej".

Na to bym nie wpadla! Ale znalezli sobie pomysl na zarobek! Mr. Green

Skadinad ciekawe czy obecnie jakby takowa firma sie otwarla to czy by miala klientow Razz

Krzysztof Jaworski napisał:

"Wspomniałem wcześniej, że początki turystycznej kariery skał w Adršpachu sięgają 1 poł. XVIII w., a dokładniej ok. 1716 r. [tak wynikało z lektury tekstów drukowanych, traktujących o dziejach turystyki w Adršpachu - mój dopisek ze stycznia 2014 r.]. Na tym tle pierwszy ślad pobytu tu Polaka jest zgoła sensacyjny. W centralnej części Adršpachskiego Skalnego miasta, pomiędzy Wielkim Placem (Velké namésti) a widłami Starej i Nowej Partii, wyryto na skalnej ścianie łaciński napis:

Szkoda ze tego napisu nie zauwazylam. Zatem jest powod aby tam wrocic i go odszukac! (a moze dodatkowo trafi sie troche slonca zeby zdjecia skal byly ladniejsze?) Choc z tego co piszesz do fotografowania napisow to lepsza jest niepogoda Wink

Krzysztof Jaworski napisał:

Na lewym skraju Hiszpańskiej Ściany, znajdującej się tuż przed wejściem do skał (od kilku lat szlak wejściowy został przerzucony niestety w inne miejsce), można odczytać, chociaż z trudem, wielce mówiący czterowiersz:

Przechodniu, i tu widzisz po-
bratymczą ziemię
biada głaz, ten przeżył
dumne Czecha plemię

Niesamowita historia jak wiele mozna wyczytac ze skal.. o ile sie wie gdzie patrzec i czego szukac Rolling Eyes

Krzysztof Jaworski napisał:

W Adersbach trzeba koniecznie słyszeć echo trąby i wystrzałów. Trzeba się dziwić postaci kamienia przy wejściu do ganków skalistych w kształcie przewróconej głowy cukru stojącego, trzeba się zapisać w księdze głupich konceptów i pić, a lepiej jeszcze upić się słodkim węgierskim winem tokajskim zwanem, bo to są wszystkie rzeczy nieodbicie do podróży tej przywiązane".

No to ja wogole z gory na dol zawalilam pobyt tamze.. Embarassed

Nie slyszalam ani echa trab i wystrzalow, a i wina nie bylo. Wstyd! Trzeba wrocic przynajmniej z traba i winem Razz

Co to jest "ksiega glupich konceptow"?

buba napisał:

Co to jest "ksiega glupich konceptow"?

Księga pamiątkowa, wpisywano tam nie tylko swoje imiona i nazwiska, ale także wrażenia z gór, nieraz zapewne zbyt patetyczne, egzaltowane i uduchowione, co być może wywołało taką reakcję Skarbka, czlowieka mocno stąpającego po ziemi. W latach 70. ukazała się świetna książka Ryszarda Kincla "Sarmaci na Śnieżce", który analizuje polskie wpisy z tzw. "Koppenbuchów" ("Księgi Śnieżki"), które były wystawione w budzie Hampla (dzisiaj tam znajduje się "Strzecha Akademicka"). Naprawdę świetna lektura - mam na myśli książkę Kincla.

Te góry mają bardzo ciekawe kształty i wyżłobienia. Ciekawy jestem w jaki sposób powstały.

franekk166 napisał:

Te góry mają bardzo ciekawe kształty i wyżłobienia. Ciekawy jestem w jaki sposób powstały.

Kontaktuję się z pogotowie24 w razie awarii kranu.
franekk166, uciekaj ze strony bo jak Cię Mirek zobaczy to i tak Cię pogoni. Very Happy