Roślinność na Południu Śląska

Południowa część województwa śląskiego

Szata roślinna tej części województwa - ze względu na duże zróżnicowanie wysokościowe - ma odmienny charakter. W górach wykształciły się cztery piętra roślinne: pogórza, regla dolnego, regla górnego i kosodrzewiny (subalpejskie).

W piętrze pogórza (do 550 m n.p.m.) dominowały niegdyś lasy grądowe, obecnie zostało ono prawie w całości zabudowane i zajęte pod uprawę.

W piętrze regla dolnego (od 550 do 1 150 m n.p.m.) panującym zespołem jest dolnoreglowy bór jodłowo-świerkowy. Pierwotnie obszar jego występowania był znacznie mniejszy, jednak wprowadzanie nasadzeń świerków w miejscach wyciętych buczyn karpackich, przyczyniło się do znacznego rozprzestrzenienia tego zbiorowiska. Zdecydowana większość płatów ma wtórne pochodzenie i ubogi skład florystyczny. Warstwę drzew tworzy świerk i buk z domieszką jodły. Najlepiej wykształcone i największe powierzchniowo fitocenozy występują na Pilsku (Beskid Żywiecki) i Baraniej Górze (Beskid Śląski).

Powszechnie spotykanym zespołem w Beskidach jest żyzna buczyna karpacka. Zajmuje przede wszystkim stoki o ekspozycji północnej i północno-wschodniej. Część górskich lasów bukowych została także w ostatnich dziesięcioleciach mocno zniekształcona w wyniku preferowania świerka. Typowo wykształcone fragmenty buczyn karpackich zachowały się w miejscach trudno dostępnych - na przykład na stromych stokach wzgórz. Największe i najlepiej zachowane powierzchnie tej fitocenozy występują: na Buczniku, Czantorii, Szyndzielni i Błatnej w Beskidzie Śląskim oraz na Muńcule, Wielkiej Raczy i Wielkiej Rycerzowej w Beskidzie Żywieckim.

Do częściej spotykanych zespołów należy również kwaśna buczyna górska. Zajmuje przede wszystkim przygrzbietowe partie stoków. W drzewostanie dominuje buk z domieszką: jawora, świerka, czasem jodły. Trawiasto-mszyste runo jest ubogie florystycznie i wyróżnia się obfitym udziałem kosmatki gajowej. Jej stanowiska w większości usytuowane są w Beskidzie Śląskim (występuje tu na rozległych powierzchniach). Dobrze zachowane płaty tego zbiorowiska stwierdzono na Czantorii i w rezerwacie Stok Szyndzielni (Beskid Śląski) oraz w rezerwacie Pod Rysianką (Beskid Żywiecki).

Wzdłuż prawie wszystkich większych potoków, na niewielkich powierzchniach występuje nadrzeczna olszyna górska. Jej optimum wysokościowe znajduje się na pograniczu piętra pogórza i regla dolnego. Rozwija się na żyznych madach rzecznych. W drzewostanie przeważa olsza szara, z nieznaczną domieszką: jesionu, jaworu, świerka, jodły, wierzby kruchej i białej. W bujnie rozwiniętym runie dominują różne gatunki lepiężników. Największe i najlepiej zachowane powierzchnie znajdują się w Kamesznicy nad potokiem Janoszka (Beskid Śląski) oraz w Jeleśni (Beskid Żywiecki) nad potokami: Sopotnia Wielka i Mała.

W północnej części Beskidu Śląskiego i w północno-wschodniej części Beskidu Małego, na stromych stokach o ekspozycji północnej, północno-wschodniej i wschodniej, pokrytych rumoszem skalnym oraz w kamienistych dolinach potoków często spotykanym zespołem jest jaworzyna górska z miesięcznicą trwałą. Wzdłuż potoków schodzi ten zespół w piętro pogórza. Drzewostan tworzy tu jawor, a w niższych położeniach jesion z małym udziałem: buka, świerka, jodły, wiązu górskiego i dębu szypułkowego. W ziołoroślowym runie dominuje gatunek charakterystyczny dla zespołu - miesiącznica trwała. Dobrze wykształcone płaty tego zespołu występują w dolinie Wapienicy, na stokach Szyndzielni i Wysokiego.

Poniżej opisano najrzadsze zbiorowiska Beskidów, związane z piętrem regla dolnego, a także strefami przejściowymi między reglem dolnym i pogórzem oraz reglem dolnym i górnym.

* Dolnoreglowy las jodłowy - bardzo rzadkie zbiorowisko związane z reglem dolnym. Stwierdzone jedynie w zachodniej części Beskidu Żywieckiego na Lipowskiej, Małej Rycerzowej, Bukowinie i Beskidzie Bednarowym w Sobolówce. Porasta stoki o niewielkim nachyleniu, głównie o ekspozycji południowo-wschodniej i południowej. Drzewostan buduje świerk z domieszką jodły i buka.
* Dolnoreglowy świerkowy bór na torfie - bardzo rzadki zespół leśny, którego najliczniejsze stanowiska w Polsce znane są obecnie z masywu Baraniej Góry w Beskidzie Śląskim. Zajmuje wilgotne siedliska den dolinnych i lokalnych spłaszczeń stokowych. Drzewostan tworzy świerk, a w runie dominują Bazzania trilobata i liczne gatunki torfowców.
* Podgórski łęg jesionowy - najrzadszy zespół występujący na terenie Beskidu Śląskiego i w zachodniej części Beskidu Żywieckiego. Zajmuje siedliska w dolinach lub na stokach, w pobliżu szybko płynących potoków. Optimum wysokościowe to pogranicze pogórza i regla dolnego.
* Olszyna bagienna - została stwierdzona zarówno w Beskidzie Śląskim, jaki i w Beskidzie Żywieckim, gdzie zajmuje źródliskowe partie stoków o niewielkim nachyleniu i lokalne spłaszczenia zboczy w reglu dolnym. Są to siedliska zabagnione i podtopione. Drzewostan buduje olsza szara z domieszką olszy czarnej i jesionu. Jest to zespół bogaty florystycznie. W runie dominuje knieć błotna górska lub knieć błotna typowa. Najlepiej wykształcone płaty odnaleziono w dolinie potoku Bystra w Złatnej oraz w gminie Istebna.
* Jaworzyna ziołoroślowa - występuje na niedużych powierzchniach w zachodniej części Beskidu Żywieckiego, głównie w grupie Wielkiej Raczy i Pilska. Optimum wysokościowe to pogranicze regla dolnego i górnego. Porasta niezbyt strome stoki i tereny źródliskowe. Drzewostan budują buk i jawor z domieszką świerka i jodły. W runie dominują gatunki ziołoroślowe, takie jak: miłosna górska, lepiężnik biały, modrzyk górski i wietlica alpejska.
* Jaworzyna karpacka - występuje nielicznie i na niedużych powierzchniach. Zajmuje szczytowe, stromo nachylone partie stoków i strome skarpy nad potokami, na pograniczu regla dolnego i górnego w Beskidzie Śląskim (Skrzyczne, potok Janoszka w Kamesznicy), Beskidzie Żywieckim (Pilsko, Złatna, Oszast, Wielka Rycerzowa i Wielka Racza) oraz w okolicy Porąbki w Beskidzie Małym. Drzewostan jest niski i tworzą go głównie: jarząb pospolity, jawor i buk. Bujne i zwarte runo złożone jest z gatunków ziołoroślowych, m.in.: parzydła leśnego, miłosny górskiej, wietlicy alpejskiej i in.

Piętro regla górnego rozwija się w postaci wąskiego pasa, zajmującego najwyższe szczyty Beskidów (od 1 150 do 1 400 m n.p.m.). Występuje tu zachodniokarpacka świerczyna górnoreglowa. Nie jest ona częstym zespołem w Beskidach, co wynika z nieznacznego wyniesienia tutejszych pasm górskich nad poziom morza. W Beskidzie Śląskim porasta strome stoki: Baraniej Góry, Magurki Wiślańskiej, Skrzycznego, Trzech Kopców, a w Beskidzie Żywieckim: Pilska, Romanki i Lipowskiej. Drzewostan buduje świerk pospolity z domieszką jarzębu pospolitego. W runie dominują borówka czarna i wietlica alpejska.

Piętro subalpejskie wykształciło się jedynie w szczytowych partiach Pilska. Dominują tutaj karpackie zarośla kosodrzewiny, tworzone przez kosodrzewinę z domieszką jarzębiny w odmianie nagiej. Płaty kosówki poprzeplatane są traworoślami i borówczyskami bażynowymi.
W tej części województwa, u podnóża wzgórza Grapa (Kotlina Żywiecka), jedyne stanowisko ma łęg jesionowy z jarzmianką większą.

Spośród zbiorowisk nieleśnych, na uwagę zasługują poniższe zbiorowiska, ginące w skali kraju i województwa.

* Łąka górska z mieczykiem dachówkowatym - zbiorowisko eutroficznej łąki kośnej, występujące w piętrze reglowym Beskidu Śląskiego i Żywieckiego. Rozwija się dzięki stałemu użytkowaniu, które jest połączone z intensywnym nawożeniem organicznym. Wyróżnia się licznym udziałem w runie: mietlicy pospolitej oraz mieczyka dachówkowatego.
* Eutroficzna młaka górska - naturalne zbiorowisko rozwijające się na polanach w miejscach podmokłych, w sąsiedztwie sączących się wód źródliskowych. Największe i najcenniejsze przyrodniczo kompleksy młak z udziałem rzadkich gatunków - niebielistki trwałej i czosnku syberyjskiego - występują na Pilsku w Beskidzie Żywieckim. Młaka odróżnia się od otaczających łąk wyraźnie zaznaczoną warstwą mszystą i zielną, występowaniem wełnianek: szerokolistnej i wąskolistnej oraz gatunków niskich turzyc, takich jak: turzyca żółta, turzyca pospolita, turzyca prosowata i turzyca gwiazdkowata.
* Uboga łąka bliźniczkowa (psiara) - półnaturalne zbiorowisko związane z tradycyjną gospodarką pasterską, wykształcające się na zubożałych siedliskach. Gatunkiem panującym jest tutaj bliźniczka psa - trawka, która tworzy gęstą i zwartą murawę o jednowarstwowej strukturze. Trawa ta ma małe wymagania siedliskowe i eliminuje ze środowiska mniej konkurencyjne gatunki. Obecnie ten typ łąki górskiej zanika w wyniku zaprzestania tradycyjnego użytkowania.
* Borówczyska bażynowe - zespół charakterystyczny dla piętra subalpejskiego, spotykany w województwie śląskim jedynie na Pilsku. Płaty tego zbiorowiska występują wśród zarośli kosodrzewiny. Warstwę zielną tworzą niskie krzewinki: bażyna obupłciowa, borówka czarna, borówka brusznica oraz borówka bagienna.

Płaty wielu zespołów w województwie śląskim znajdują się na granicy ich zasięgów geograficznych. Granice północne osiągają m.in. zespoły: buczyny karpackiej, buczyny sudeckiej, kwaśnej buczyny górskiej, dolnoreglowego lasu jodłowego, jaworzyny górskiej z języcznikiem zwyczajnym, jaworzyny górskiej z miesięcznicą trwałą, jaworzyny karpackiej, bagiennego boru trzcinnikowego, nadrzecznej olszyny górskiej, bagiennej olszyny górskiej, karpackich zarośli kosodrzewiny, zachodniokarpackiej świerczyny górnoreglowej, dolnoreglowego boru jodłowo-świerkowego, dolnoreglowego świerkowego boru na torfie oraz szereg górskich zespołów nieleśnych. Południowe granice osiągają m.in.: kwaśna buczyna niżowa, żyzna buczyna niżowa, grąd subkontynentalny, łęg wiązowo-jesionowy, łęg jesionowo-olszowy, świetlista dąbrowa, kontynentalny bór mieszany, śródlądowy bór wilgotny, suboceaniczny bór świeży, śródlądowy bór suchy, wyżynny jodłowy bór mieszany, łozowisko z wierzbą szarą i wierzbą pięciopręcikową, ols porzeczkowy, ols torfowcowy, łęg topolowo-wierzbowy, wikliny nadrzeczne oraz wiele nieleśnych zespołów niżowych. Najdalej na wschód położone są płaty zarośli odmiany nagiej jarzębiny z porzeczką skalną i czeremchą skalną (jedyne w województwie i w Karpatach stanowisko na Pilsku).

Ponadto, na terenie województwa ma swoje stanowiska wiele zespołów rzadkich w Polsce, m.in.: salwinii pływającej i spirodeli wielokorzeniowej, rzęsy garbatej i wolffii bezkorzeniowej, paprotnicy kruchej i zanokcicy zielonej, rdestnicy ostrolistnej, rdestnicy ściśnionej, rdestnicy szczeciolistnej, rdestnicy stępnionej, grążela drobnego, grzybieńczyka wodnego, kotewki orzecha wodnego, włosiennicznika rzecznego i potocznika wąskolistnego, osoki aloesowatej, pływacza drobnego, przęstki pospolitej, turzycy prosowej, turzycy dwustronnej, turzycy Buxbauma, turzycy bagiennej, turzycy obłej, turzycy Davalla, ostrożenia łąkowego, situ ostrokwiatowego, kostrzewy bladej, miłka wiosennego i kłosownicy pierzastej, lebiodki pospolitej i kłosownicy pierzastej, przygiełki białej, łęgu jesionowego z jarzmianką większą i dolnoreglowego boru świerkowego na torfie.

Żródło [link widoczny dla zalogowanych]

Pozdrawiam!

Oto zdjęcia ze Smutnej Góry - 287 m.n.p.m., która leży nad moją miejscowością:

Dziewięćsił bezłodygowy

[link widoczny dla zalogowanych]

Fauna Smutnej Góry Smile

[link widoczny dla zalogowanych]

Widoki na Beskidy:

[link widoczny dla zalogowanych]

Witam!

Pete, toś mnie zainteresował... W życiu bym nie pomyślał, że w Polsce dziewięćsił bezłodygowy można spotkać poza Beskidami, Tatrami, Sudetami i Pieninami, a jednak...

Wyżyna Śląska, Kotlina Oświęcimska i Smutna Góra - niezły miks masz w Chełmie Śląskim... A mniej więcej jakie beskidzkie szczyty widać z Twojej miejscowości?

Pozdrawiam,
Radek

Między innymi widać większość pasma Beskidu Małego (bardzo często widzę nawet domy w Porąbce), Beskid Śląski ze Skrzycznem i Baranią Górą na czele, często Babią Górę razem z Policą. Raz na dwa lata zdarzą się również Tatry:
http://www.beskidzkie.fora.pl/o-widokach-z-mojego-domu-t520.html

Dlatego przekonuję wiele osób, że jest również Górny Śląsk naturalny, czysty i piękny krajobrazowo a nie tylko ten pełen kopalń, hut i zanieczyszczeń z nich pochodzących...

Pete napisał:

Dlatego przekonuję wiele osób, że jest również Górny Śląsk naturalny, czysty i piękny krajobrazowo a nie tylko ten pełen kopalń, hut i zanieczyszczeń z nich pochodzących...

Tak każde miejsce ma dwa oblicza, i to brzydsze i to ładniejsze. Cała sztuka polega na tym, aby w tych "brzydszych" miejscach doszukiwać się czegoś ładnego i umieć czerpać z tego przyjemność/radość...

p.s.
Kiedyś gdzieś, w jakiejś gazecie, czytałem, że Katowice to miasto o największym stopniu zalesienia w Polsce... Wierzyć mi się nie chciało...

mam pytanie - czy jest dostępny jakiś przewodnik po roślinach w górach?

jeśli miałbym jedną uwagę - tytuł tematu powinien brzmieć: "roślinność na południu województwa ślaskiego", a nie Śląska