osobliwości florystyczne i przyrody nieożywionej w Bes Małym

OSOBLIWOŚCI PRZYRODY NIEOŻYWIONEJ

Obiekty geologiczne Beskidu Małego położone są w Beskidach Zachodnich, stanowiących cześć tzw. Karpat Zewnętrznych lub Fliszowych, do których ponadto należy jeszcze na terenie Polski Pogórze Karpackie, a na terenie Czech Białe Karpaty i Jaworniki. Karpaty Zewnętrzne stanowią część Karpat Zachodnich. Karpaty Zewnętrzne są w całości zbudowane ze skał fliszowych (stąd ich druga nazwa). Fliszem nazywają się zespoły skał, składające się z naprzemianległych warstw piaskowców różnych odmian, konglomeratów (zlepieńców), łupków mułowcowo-ilastych i osadów marglistych. Wśród utworów fliszowych występują także inne skały, jak np.: czarne i pstre łupki, margle, radiolaryty (skały osadowe pochodzenia organicznego, składające się głównie z krzemionkowych skorupek żyjątek zwanych radiolariami) i inne skały krzemionkowe. Wszystkie te skały osadziły się w wydłużonym, ogromnym basenie wodnym, zwanym geosynkliną, powstałym w triasie, na początku ery mezozoicznej, tj. przed ok. 220 milionami lat. Na dnie tego ogromnego basenu wodnego osadzały się materiały okruchowe i inne, z obszarów otaczających geosynklinę, jak również z różnych wysp stopniowo wyłaniających się z wód geosynkliny.
Zarówno wzniesienia podmorskie, jak i pasma wysp, dzieliły ten ogromny zbiornik wodny na kilka mniejszych: basen skolski, dukielski, magurski, śląski i inne. W poszczególnych częściach basenu panowały nieco odmienne warunki osadzania się skał. Na wyniesieniach geoantyklinalnych powstawały osady margliste. Na dnie poszczególnych basenów osadzały się serie skalne, które są obecnie głównym budulcem zewnętrznych warstw ziemi w poszczególnych regionach Beskidów. Seria podśląska zaczęła osadzać się w dolnej kredzie (przed 120 milionami lat), seria śląska w najwyższym piętrze górnej jury – tytonie (przed 125 milionami lat), a seria magurska w turonie (górna kreda – ok. 110 milionów lat). Osadzanie się wszystkich serii statecznie zakończyło się w trzeciorzędzie, w oligocenie (23 – 25 milionów lat wstecz). Dalsze osadzanie się zostało przerwane na skutek silnych ruchów górotwórczych w miocenie i pliocenie ( od 23 do 1 miliona lat wstecz). Sfałdowanie się serii w tym okresie zostało spowodowane powolnym zbliżeniem się do siebie północnych i południowych brzegów geosynkliny. Pierwsza faza fałdowań fliszu karpackiego miała miejsce przed dolnym tortonem (ok. 15 milionów lat wstecz), a druga, między dolnym i górnym tortonem. Z nastaniem górnego tortonu ruchy fałdowe Karpat Fliszowych ustały. W najwyższym piętrze miocenu – sarmacie (12 milionów lat) pod wpływem ruchów górotwórczych zostały znacznie dźwignięte całe Karpaty. Z biegiem czasu młody górotwór uległ intensywnej denudacji i wówczas powierzchnie zrównania, zaznaczająca się w krajobrazie w postaci spłaszczeń terenu, sięgała ponad 250 m ponad dnami współczesnych dolin. Powierzchnie te, zwane poziomami śródgórskimi, zachowały się do naszych czasów tylko we fragmentach.
W dolnym pliocenie (poniżej 12 milionów lat wstecz) nastąpiło ponowne wydźwignięcie się Karpat i ponownie wystąpiły pod wpływem niszczących górotwór czynników płaszczących zrównania, zwane poziomem podgórskim, wyniesione ponad współczesne doliny około 150 m.
Kolejne wydźwignięcie Karpat nastąpiło przed środkowym pliocenem (5 – 6 milionów lat wstecz) i wówczas powstała współczesna rzeźba, zarówno pogórzy, jak i gór. W okresie mioceńskich fałdowań wytworzyły się płaszczowiny, występujące na terenie Ziemi Wadowickiej, a mianowicie: płaszczowina podśląska, śląska i magurska. W czasie trwania ruchów górotwórczych nastąpiły pęknięcia tektoniczne, w wyniku których powstała Brama Wilkowiska, odgraniczająca Beskid Mały od Śląskiego oraz rowy tektoniczne, które wykorzystane zostały przez rzekę Skawę i Skawinkę (Cedron).
Wymienione wyżej płaszczowiny ułożyły się następująco. Najdalej na północ wysunięta jest płaszczowina podśląska, stanowiąca jak gdyby fundament górotworów utworzonych z leżącej na niej płaszczowiny śląskiej (Beskid Mały). Bardzo ważną rolę w podziale płaszczowiny śląskiej odegrał rów tektoniczny rzeki Skawy. Na zachód od niej płaszczowina śląska odkłuła się poziomo i w ten sposób powstały dwie płaszczowiny – godulska i cieszyńska, o warstwach dużej miążności. Beskid Mały leży w obrębie płaszczowiny godulskiej, natomiast Beskid Średni (z wyjątkiem rejonu Koskowej Góry) należy do płaszczowiny magurskiej, podobnie jak i rejon Babiej Góry.

Porwaki tektoniczne. W trakcie ruchów górotwórczych i fałdowań w rejonie Andrychów – Kalwara został przerzucony wielki porwak tektoniczny, stanowiący wyjątkową osobliwość geologiczną w skali całych Zewnętrznych Karpat Zachodnich. Spoczywa on na płaszczowinie podśląskiej, a od płaszczowiną godulską. Porwak ten zbudowany jest ze skał metamorficznych, bardzo starych, wieku przeddewońskiego w erze paleozoicznej, a więc liczących ponad 400 milionów lat oraz ze skał osadowych – wapieni, należących do górnej kredy i paleogenu (starszego trzeciorzędu). Na porwak ten składa się tzw. Granit bugajski i skałki andrychowskie.
Andrychowskie skałki. Tym mianem geologowie określają grupę pięciu skał w rejonie Andrychowa, pomiędzy Inwałdem a Roczynami i Targanicami, zdaniem geologów należących do tegoż porwaka tektonicznego co i bugajski granit.

Skały wapienne w górze Wapienica (531 m) nad Inwałdem. Są to wapienie połączone z rogowcami, zaliczane do górnego Oksfordu i dolnego tytonu w jurze górnej. Spotykają się tu też i wapnienie pochodzenia rafowego, zbite lub okruchowe, z górnego tytonu. Osady górnej kredy reprezentują: zlepieńce kwarcowe, wapienie z niebieskimi rogowcami oraz szare margle. W skałach inwałdzkich znajdujemy też i osady, pochodzące z trzeciorzędu, z paleocenu oraz dolnego i środkowego eocenu. Należą do nich wapienie organogeniczne oraz ciemne łupki margliste. Skały te odsłaniają się w dawnych kamieniołomach w Inwałdzie. Wykazują one silne strzaskanie. Dojść do nich można za szlakami żółtymi ze stacji PKP Inwałd w 10 minut.

Skały wapienne w Pańskiej Górze (432 m) nad Andrychowem. Na zachodnim zboczu tej góry występują te same wapienia i inne składniki co i w Wapienicy. Przez zachodnie zbocza Pańskiej Góry prowadzi szlak zielony z Andrychowa do schroniska pod Leskowcem.

Gnejsy granitognejsy na Pańskiej Górze (432 m). Na północnych stokach Pańskiej Góry, przez którą przechodzi szlak tenże szlak, znajduję się duży porwak zbudowany z bardzo starych skał metamorficznych – gnejsów i granitognejsów, długości 200 m i miążności do 30 m.

Skały w Targanicach. W Targanicach znajdują się skały paleoceniczne – wapienie organogeniczne i ciemne bitumiczne łupki margliste. Te ostatnie można odszukać na pn.- wsch. zboczach wzgórza Kiczora (597 m), nad centrum Targanic, w pobliżu którego przechodzi żółty szlak z Targanic przez Złotą Górę (757 m) na Przeł. Bukowską. Łupki te występują też wzdłuż potoku Targaniczanki, po lewej stronie orograficznie między Targanicami a Sułkowicami.

kały w Roczynach. Na pn. stokach Złotej Góry (757 m) w Roczynach i Brzezince Dolnej występują skały złożone z wapieni senońskich.

Skałki piaskowcowe w Beskidzie Małym.
W Beskidzie Małym wśród serii godulskiej występują bardzo odporne na wietrzenie piaskowce istebniańskie. Z nich są zbudowane dość liczne w różnych miejscach w Beskidzie Małym, występujące skałki piaskowcowe.
- Zamczysko Łysinie (Ścieszków Groń – 779 m). Wspaniałe, lite bloki piaskowca istebniańskiego pod szczytem Łysiny, o wysokości 8 m, ciągnące się jakby mury zamkowe na przestrzeni kilkudziesięciu metrów. U stóp tej potężnej piaskowej ściany znajdują się liczne i dość głębokie rozpadliny, przypominające zasypane pieczary. Wśród miejscowej ludności krążą legendy o piekarzu, który miał tu wypiekać chleby. Rozpadliny te już za czasów Komanieckiego stanowiły znaną osobliwość. Pisze on w „Dziejopisie”: „W górze Łysina są dziury, kilka łokci szerokie i głębokie, między wielkimi skałkami w ziemi”. Zespół tych skał miejscowa ludność nazywa Zamczyskiem.
Dojść tu można za szlakami zielonymi od Przeł. Kocierskiej (718 m) lub Mladej Hory (910 m). Można też do Zamczyska dojść (lub dojechać samochodem) od przystanku PKS Okrajnik Stodołczyska przez wioskę Łysinę w ciągu 1 godziny lub też od przystanku PKS Kocierz Leśniczówka, w Dol. Kocierskiej, ścieżka przez las prowadzącą na południe , w ciągu przeszło 1 godziny. Nieco powyżej przełączki Pod Łysiną od zielonego szlaku do Zamczyska odchodzą specjalne znaki.
- Baszta skalna z oknem na Zakocierzu „Zbójeckie Okno”. Idąc szlakiem czerwonym od Leskowca (922 m) lub od strony Przeł. Kocierskiej (718 m), po dojściu do Przeł. Zakocierskiej na płd. wsch. od Potrójnej (888 m), odchodzimy od szlaku za specjalnymi znakami (kierunkowskaz) na zachód i po około 15 minutach drogą leśną dochodzimy do unikatowej w Beskidach, sterczącej w lesie, ponad 8 metrów wysokiej, baszty skalnej z oknem.
- Skałki w rejonie Łamanej Skały (929 m). Idąc za czerwonym szlakiem od Przeł. Zakocierskiej w stronę Łamanej Skały, po przejściu niewysokiego wypiętrzenia grzbietu zwanego Beskidem (826 m) i obniżeniu się do 795 m w przełęczy Na Przykrej, po 10 minutach mijamy po prawej stronie w lesie oryginalną grupę skałek, składającą się z materacy skalnych i ambon, zwaną przez ludność Zwaliskami. Następnie, również po prawej stronie szlaku, występują różne formy skalne na szczycie Łamanej Skały i w pobliżu niego. Na szlaku tym, idąc dalej w stronę Leskowca, ostanie utwory skalne mijamy w rejonie Smrekowicy (880 m), gdzie odchodzi szlak do Suchej Beskidzkiej.
- Skałki na Kamieniu (671 m) nad Ponikwią. Idąc za żółtym szlakiem z przystanku PKS Czartak w stronę schroniska pod Leskowcem, mijamy w pobliżu szlaku po prawej stronie grupę niedużych skałek w rejonie szczytu Kamień (671 m) – Żar (680 m).

Flisz karpacki.
Pragnąć podczas wycieczki w Beskidzie Małym obejrzeć odkrywki fliszu karpackiego, w którym uwidocznione są dobrze warstwy składowe tego głównego tworzywa skalnego Beskidów oraz ich pofałdowanie pod wpływem ruchów górotwórczych, można to uczynić w kilku dogodnych do tego miejscach:
- przełom Choczenki w Kaczynie. Bardzo interesujące, rozległe odkrywki fliszu, ułożonego w poziome warstwy, jakby mur stworzony ręką ludzką, występują w przełomie Choczenki, w Kaczynie, przy żółtym szlaku z Inwałdu do Gorzenia Dolnego.
- przełom Soły. Interesujące odkrywki fliszu można zobaczyć po obu stronach zapory w Tresnej, idąc z Czernichowa za niebieskim szlakiem.[/b]

powyższe informacje opracowane na podstawie przewodników

OSOBLIWOŚCI FLORYSTYCZNE

Limby. Największe skupienie limb w Beskidzie Małym znajduje się na szczycie Bukowskiego Gronia (767 m). Idąc od Przeł. Kocierskiej (718 m) za szlakiem zielonym, minąwszy szczyt Trzonka (729 m), przysiółek i pola uprawne, wchodzi się do lasu. Krótko idąc lasem dochodzi się do miejsca, gdzie odchodzi od szlaku leśna droga w prawo. Tu jest drogowskaz z napisem „Do alei limbowej”. Opuszczamy szlak i idziemy 7-8 minut leśną drogą w stronę wskazaną przez kierunkowskaz i dochodzimy do początku długiej (ok. 500 m) alei limbowej. Poza tym okaz dużej limby rośnie przed schroniskiem pod Leskowcem, a pojedyncze okazy limb można też spotkać w lesie w rejonie Leskowca i Jawornicy.

Daglezje i sosny wejmutki. Idąc szlakiem niebieskim z Ponikwi do schroniska pod Leskowcem, w lesie na zboczach Czoła można odszukać drzewa tych gatunków. Również sporo ich rośnie przy nie znakowanej ścieżce prowadzącej od schroniska do Ponikwi za słupami telefonicznymi, a także na stokach Jawornicy (830 m).

Naturalny las dolnoreglowy. Mieszany las dolnoreglowy w Beskidzie Małym, składający się z liczących ponad 220 lat buków i jodeł, zachował się w rezerwacie „Szeroka”, który dochodzi do szlaku czerwonego w rejonie szczytu Kocierz (879 m).

Naturalny las górnoreglowy. Pierwotny, górnoreglowy las świerkowy w Beskidzie Małym, stanowiący osobliwość przyrodniczą, rośnie w rejonie regla dolnego, na skutek specjalnych właściwości skalnego podłoża, na Łamanej Skale i liczy ponad 180 lat. Świerki tu rosnące, mają oryginalne, stożkowate korony, sięgające do samej ziemi. Las ten leży w rezerwacie „Madahora” i przechodzi się przez niego idąc czerwonym szlakiem z Leskowca (922 m) na Przeł. Kocierską (718 m) lub zielonym z Przeł. Kocierskiej do Krzeszowa.

Karłowate buki. Karłowate buki, liczące ponad 220 lat, rosną na Leskowcu (922 m) i Groniu Jana Pawła II (890 m) przy szlakach.

powyższe informacje opracowane na podstawie przewodników